İşveren herhangi bir çalışanını ortada geçerli işten çıkarırsa, işten çıkardığı çalışana tazminat ödemek zorundadır. Aslında tazminat, çalışanları korumak ve keyfi uygulamalar nedeniyle mağdur olmalarını önlemek için alınmış bir önlemdir.
Ancak çalışma kanunları bazı durumlarda işverene haklı sebeple ve derhal işten çıkarma yetkisi tanır. Bu nedenlerle işten çıkarılan kişi işverenden herhangi bir tazminat kabul edemez. İşverene kıdem tazminatı ödemeden işten çıkarma yetkisi tanınan durumlar şöyle sıralanabilir:
- Yalan söylemek: İşçi kişisel nitelikleriyle ya da işin yürütülmesi sırasında işverene yalan söylemesi tazminatsız işten çıkarma nedenidir. Mesela, yeterli düzeyde İngilizce bilmediği halde bildiğini belirterek işe giren kişi durum ortaya çıkarsa işverene yalan söylemiş sayılır. Aynı şekilde matbaa makinelerinden anlamadığı halde anladığını söyleyerek işe giren bir kişi durum açığa çıktığında tazminatsız işten atılabilir.
- İşverene hakaret ya da küfür etmek: Çalışanın işverenin şeref, namus ve haysiyetine yönelik olumsuz ifadeler kullanması tazminatsız işten çıkarma nedenidir. Hakaret ya da küfrün işverenin yüzüne karşı olması şartı aranmaz.
- İşyerinde taciz: İşçinin işyerindeki başka birine tacizde bulunması işverene işçiyi tazminatsız ve uyarılmadan hemen işine son verme hakkı tanır.
- İşverene veya işçisine sataşma: Çalışanın işverenine veya işverenin ailesinden kişilere ya da işyerindeki başka bir işçiye sataşması işten çıkarma nedeni olabilir. Mesela işçinin başka işçiye hakaret etmesi bu kapsamda ele alınır.
- İçki veya uyuşturucu madde kullanma: Alkol ve uyuşturucu etkisinde iken işe gitmek ya da işyerinde alkol, uyuşturucu vb. kullanmak yasaktır. Yasağa uymayan işçi tazminatsız işten çıkarılır.
- Doğruluk ve bağlılığa aykırılık: İşyerinde hırsızlık yapmak, meslek ve şirket sırlarını üçüncü kişilere dağıtmak gibi davranışlarda bulunmak bu kapsamda değerlendirilir.
- İşyerinde suç işlemek: İşyerinde yedi günden fazla hapis cezası olan ve cezası ertelenmeyen bir suç işlemesi işçinin tazminatsız işten atılması yetkisi tanır. İşçilerden birini darp etmek, yaralamak vs. bu kapsamda ele alınır.
- İşe gitmemek: İşyerinden izin almadan ve haklı bir nedene sahip olmadan üst üste iki gün işe gitmemek işten çıkarılma nedenidir. Ayrıca bir tatil gününden sonraki iş günü veya aynı ay içinde üç gün işe gitmemek işten atılma sebebidir.
- Talimatlara uymamak: İşçinin kendisine hatırlatıldığı halde görevlerini yapmaması bu kapsamda ele alınır.
- İşyerindeki mala zarar vermek: İşçinin bilerek ya da sorumsuzluğu nedeniyle iş güvenliğini tehlikeye atması ya da işyerindeki mal ya da makineleri bir aylık maaşı ile ödeyemeyecek derecede zarar uğratması işten çıkarılma gerekçesidir.
Bunlarla ilgili hak düşürücü bir yıldır. Yani işveren bu durumlardan herhangi gerçekleştikten sonraki bir yıl içinde işçisini tazminatsız işten atabilir. Üzerinden bir yıl geçmiş olaylar yüzünden işçi tazminatsız işten çıkaramaz.